Συμφωνία Εμπορίου και Συνεργασίας μεταξύ του Ηνωμένου Βασιλείου (ΗΒ) και της ΕΕ

Στις 24 Δεκεμβρίου 2020, η Ευρωπαϊκή Ένωση και το Ηνωμένο Βασίλειο κατέληξαν σε κατ ‘αρχήν συμφωνία για τις μελλοντικές τους σχέσεις, εμπορικές, οικονομικές  και ασφαλείας.

Η έναρξη εφαρμογής της Συμφωνίας Εμπορίου και Συνεργασίας, της συνδεδεμένης Συμφωνίας για την Ασφάλεια των Πληροφοριών και της ξεχωριστής Συμφωνίας για την Ειρηνική Χρήση της Πυρηνικής Ενέργειας είναι επείγον ζήτημα.

Το Ηνωμένο Βασίλειο, ως πρώην κράτος μέλος, έχει εκτεταμένους δεσμούς με την Ένωση σε ένα ευρύ φάσμα οικονομικών και άλλων τομέων.

Εάν δεν υπάρχει ισχύον πλαίσιο που να ρυθμίζει τις σχέσεις μεταξύ της Ένωσης και του Ηνωμένου Βασιλείου μετά τις 31 Δεκεμβρίου 2020, οι σχέσεις αυτές θα διαταραχθούν σημαντικά, εις βάρος ατόμων, επιχειρήσεων και άλλων ενδιαφερομένων.

Οι διαπραγματεύσεις ολοκληρώθηκαν με μεγάλη καθυστέρηση, λίγες μόνο ημέρες πριν από τη λήξη της μεταβατικής περιόδου.

Αυτή η καθυστέρηση δεν πρέπει να θέσει σε κίνδυνο το δικαίωμα δημοκρατικού ελέγχου του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, σύμφωνα με τις Συνθήκες.

Υπό το φως αυτών των εξαιρετικών περιστάσεων, η Επιτροπή πρότεινε την προσωρινή εφαρμογή της συμφωνίας, για περιορισμένο χρονικό διάστημα έως τις 28 Φεβρουαρίου 2021.

Το Συμβούλιο, αποφασίζοντας με ομοφωνία και των 27 κρατών μελών εξέδωσε απόφαση με την οποία ενέκρινε την υπογραφή της συμφωνίας και την προσωρινή εφαρμογή της από την 1η Ιανουαρίου 2021.

Η Συμφωνία Εμπορίου και Συνεργασίας ΗΒ και ΕΕ μπορεί να υπογραφεί επίσημα.

Στη συνέχεια, το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο θα κληθεί να δώσει τη συγκατάθεσή του στη συμφωνία.

Ως τελευταίο βήμα από την πλευρά της ΕΕ, το Συμβούλιο πρέπει να εκδώσει την απόφαση για τη σύναψη της συμφωνίας.

Η Συμφωνία Εμπορίου και Συνεργασίας με μία ματιά

Η μελλοντική συμφωνία ΕΕ-ΗΒ αποτελεί την πρώτη νέας γενιάς Συμφωνία της ΕΕ με τρίτες χώρες, καλύπτοντας πέραν του εμπορίου αγαθών και υπηρεσιών (κλασική ΣΕΣ), ευρύ φάσμα θεμάτων κοινού ενδιαφέροντος μεταξύ των δυο συμβαλλομένων , όπως είναι οι επενδύσεις, ο ανταγωνισμός, οι κρατικές ενισχύσεις, η φορολογική διαφάνεια, ο αεροπορικές και οδικές μεταφορές, η ενέργεια και η βιωσιμότητα, η αλιεία, η προστασία των δεδομένων και ο συντονισμός κοινωνικής ασφάλισης.

Σε αντίθεση με τις υπόλοιπες Συμφωνίες Σύνδεσης της ΕΕ με τρίτες χώρες δεν καλείται να ρυθμίσει τη σύγκλιση ή το βαθμό εναρμόνισης με την Ένωση, αλλά αντίθετα να διαχειριστεί την απόκλιση, η οποία προκύπτει από την αποχώρηση ενός πρώην ΚΜ από την ΕΕ και τη συνεπαγόμενη απορρύθμιση της οικονομίας του. Σε κάθε περίπτωση, παρά το βαθμό φιλοδοξίας της, η Συμφωνία προέκυψε από συμβιβασμούς κατά τις προηγηθείσες διαπραγματεύσεις και δεν προσφέρει στον συμβαλλόμενο το ίδιο επίπεδο προστασίας που παρέχεται στο πλαίσιο της Ενιαίας Αγοράς και τα πλεονεκτήματα που προσιδιάζουν στην ιδιότητα του κράτους-μέλους της ΕΕ.

Στο πλαίσιο της Συμφωνίας προβλέπονται μηδενικοί δασμοί και μηδενικές ποσοστώσεις για όλα τα εμπορεύματα υπό τους όρους και σε συμμόρφωση με τους κανόνες καταγωγής, δεδομένης της γεωγραφικής εγγύτητας και της οικονομικής αλληλεξάρτησης των δυο εταίρων.

Περιλαμβάνονται επίσης δεσμεύσεις (κανονιστικού περιεχομένου και νομικής ισχύος) ως προς τη διασφάλιση ισότιμων όρων ανταγωνισμού και τον έλεγχο των κρατικών ενισχύσεων, μέσω πρόσβασης στα εθνικά δικαστήρια, κατά τρόπο που να εγγυάται την αποτελεσματική τήρηση συμβατών με την ενωσιακή νομοθεσία αρχών (λ.χ. αναλογικότητα).

Διορθωτικά μέτρα δύνανται να ληφθούν και για την περίπτωση μη τήρησης, μακροπρόθεσμα, προτύπων (φορολογικών, περιβαλλοντικών κ.α.) κατά τρόπο που να έχει συνέπειες στην Ενιαία Αγορά. Η διαχείριση της πραγματικής κατάστασης της αποχώρησης / απόκλισης θα συνίσταται στην εξισορρόπηση (rebalancing) και όχι ισοδυναμία (equivalence) του ελαχίστου επιπέδου προτύπων, ως μέρους της αναθεώρησης των οικονομικών τμημάτων της συμφωνίας. Η αποτελεσματικότητα της τήρησης των συμπεφωνημένων καθόσον αφορά στους ισότιμους όρους ανταγωνισμού θα επανελέγχεται κάθε τέσσερα έτη.

Το ΗΒ θα δημιουργήσει το δικό του καθεστώς επιδοτήσεων, με τον δικό του εθνικό οργανισμό να επιλαμβάνεται υποθέσεων στρέβλωσης του εμπορίου μετά τη χορήγηση της επιδότησης. Ωστόσο, θα πρέπει να διασφαλίσει ότι το καθεστώς επιδοτήσεων σέβεται τις βασικές αρχές που ορίζονται στη συμφωνία, η οποία επιτρέπει επίσης και τη λήψη διορθωτικών μέτρων, εάν υπάρχουν ενδείξεις μη τήρησης των κοινών αρχών από τον εθνικό φορέα.

Ως προς τους κανόνες προέλευσης προϊόντων, επελέγη το σύστημα διμερούς και όχι διαγώνιας σώρευσης. Καθόσον αφορά στις γεωγραφικές ενδείξεις, η βρετανική πλευρά δεν δέχθηκε τη μεταφορά της πλήρους προστασίας των υφιστάμενων καταχωρίσεων στη Συμφωνία Αποχώρησης και για τις μελλοντικές καταχωρίσεις. Οι υφιστάμενες ενδείξεις πάντως προστατεύονται πλήρως μέσω της Συμφωνίας Αποχώρησης, ενώ η όποια αναθεώρηση του συστήματος καταχώρισης ΓΕ στο μέλλον οφείλει να λαμβάνει υπόψη διμερείς συμφωνίες που προηγήθηκαν μεταξύ των συμβαλλομένων και να αποφασιστεί από κοινού, σύμφωνα με συναφή ρήτρα αναθεώρησης της μελλοντικής συμφωνίας.

Στο πεδίο της αλιευτικής συμφωνίας, προβλέπεται σταδιακή μείωση του μεριδίου της ΕΕ επί των ποσοστώσεων κατά 25% και κατάργησή του σε βάθος πεντέμισι ετών, καθώς και επαναπατρισμό του 1/4 της αλιευτικής αξίας του στόλου ΕΕ στο τέλος της περιόδου αυτής, μετά από τη λήξη της οποίας οι δύο πλευρές θα πραγματοποιήσουν ετήσιες διαπραγματεύσεις. Τα σκάφη της ΕΕ που αλιεύουν στη ζώνη των έξι έως δώδεκα ναυτικών μιλίων από τη βρετανική ακτογραμμή, θα είναι σε θέση να συνεχίσουν τη δραστηριότητά τους κατά τη διάρκεια της ως άνω «περιόδου χάριτος», μετά της λήξη της οποίας η πρόσβαση στη ζώνη αυτή θα τεθεί υπό ετήσια διαπραγμάτευση. Υπάρχει προειδοποίηση τριών μηνών για κλείσιμο της πρόσβασης. Σε περίπτωση άρνησης πρόσβασης σε κάθε πλευρά, η άλλη μπορεί να ζητήσει αποζημίωση ή να επιβάλει δασμούς. Οι παραγωγοί του Ηνωμένου Βασιλείου θα οφείλουν να τηρούν και τις προδιαγραφές της ΕΕ.

Η συμφωνία στοχεύει και στη διασφάλιση ορισμένων δικαιωμάτων των πολιτών της ΕΕ και των υπηκόων του Ηνωμένου Βασιλείου, που θα εργάζονται, ταξιδεύουν ή μετακινούνται στο Ηνωμένο Βασίλειο, αλλά και σε υπηκόους του Ηνωμένου Βασιλείου που θα εργάζονται, ταξιδεύουν ή μετακινούνται στην ΕΕ μετά την 1η Ιανουαρίου 2021.

Συγκεκριμένα, παρέχονται ορισμένα δικαιώματα ως προς την ελεύθερη κυκλοφορία και την κινητικότητα και διευκολύνεται η βραχεία κινητικότητα και η κινητικότητα για την πραγματοποίηση επαγγελματικών σκοπών και παροχή υπηρεσιών. Επιπλέον, καλύπτονται ορισμένες παροχές στο πεδίο του συντονισμού συστημάτων κοινωνικής ασφάλισης (με τη δυνατότητα ενίσχυσης του πλαισίου με διμερείς συμφωνίες των κρατών-μελών της ΕΕ με το Ηνωμένο Βασίλειο – top up agreements). Πρόκειται για τομείς στους οποίους το επίπεδο φιλοδοξίας είναι χαμηλότερο των επιδιώξεων της ΕΕ, δεδομένης της πολιτικής διάστασης που τους προσέδιδε το Ηνωμένο Βασίλειο στο πλαίσιο διαμόρφωσης της νέας μεταναστευτικής του πολιτικής..

Αντίθετα, δεν θα παρέχεται η δυνατότητα αυτόματης αμοιβαίας αναγνώρισης επαγγελματικών δικαιωμάτων στο χώρο της ΕΕ, δεδομένου ότι τούτη προσιδιάζει στην ιδιότητα του ΚΜ.

Η συμφωνία προβλέπει πλαίσιο συνεχούς και βιώσιμης συνδεσιμότητας των αεροπορικών, οδικών, σιδηροδρομικών και θαλάσσιων μεταφορών, αν και η πρόσβαση στην αγορά είναι χαμηλότερη από αυτήν που προσφέρει η ενιαία αγορά στα ΚΜ (βλ και κατωτέρω Ζητήματα Ελληνικού Ενδιαφέροντος). Η συμφωνία  περιλαμβάνει διατάξεις που διασφαλίζουν ότι ο ανταγωνισμός μεταξύ φορέων εκμετάλλευσης ΕΕ και ΗΒ πραγματοποιείται σε ίσους όρους ανταγωνισμού, έτσι ώστε να μην υπονομεύονται τα δικαιώματα των επιβατών, τα δικαιώματα των εργαζομένων και η ασφάλεια των μεταφορών.

Καθόσον αφορά στην ενέργεια, η συμφωνία παρέχει ένα νέο μοντέλο για εμπορία και διασύνδεση, με εγγυήσεις για ανοιχτό και θεμιτό ανταγωνισμό.

Τέλος, η συμφωνία επιτρέπει τη συνεχιζόμενη συμμετοχή του ΗΒ σε ορισμένα καθοριστικής σημασίας προγράμματα της ΕΕ για την περίοδο 2021-2027 (με την επιφύλαξη χρηματοδοτικής συνεισφοράς του στον προϋπολογισμό της ΕΕ), όπως το Horizon Europe, το Copernicus κλπ. Η μη συνέχιση ωστόσο της συμμετοχής του Ηνωμένου Βασιλείου στο πρόγραμμα ERASMUS αποτελεί αρνητική εξέλιξη- η βρετανική κυβέρνηση εκπονεί αντίστοιχο, ανταγωνιστικό πρόγραμμα(Turing).

Σε ό,τι αφορά την διαδικασία επίλυσης διαφορών, εάν οποιοδήποτε από τα δύο μέρη πιστεύει ότι προκύπτει περίπτωση στρέβλωσης του εμπορίου, προβλέπεται μηχανισμός διαβούλευσης, με τη λήψη διορθωτικών μέτρων από αρμόδια επιτροπή διαιτησίας η οποία συνέρχεται και αποφαίνεται, συναφώς, εντός 30 ημερών. Εάν τα μέτρα αυτά κριθούν αργότερα εσφαλμένα ή υπερβολικά, το θιγόμενο μέρος θα μπορεί να λάβει αντισταθμιστικά μέτρα.

Η επιβολή αντισταθμιστικών μέτρων διατρέχει στο σύνολό της τη συμφωνία (cross suspension), με την εξαίρεση διατάξεων που αφορούν σε πολίτες. Ο έλεγχος με την επιβολή δασμών γίνεται σε επίπεδο αναθεώρησης των οικονομικών τμημάτων της συμφωνίας και των ισότιμων όρων ανταγωνισμού, καθώς και κατά την αξιολόγηση προτύπων. Οι επιχειρήσεις της ΕΕ έχουν επίσης πρόσβαση στα βρετανικά δικαστήρια.

Σημαντική κρίνεται, τέλος και η επίβλεψη της εφαρμογής της Συμφωνίας μέσω της εκπροσώπησης του Συμβουλίου και των ΚΜ στα προβλεπόμενα θεσμικά όργανα, η οποία κρίνεται ίση ή ανάλογη των αντίστοιχων προβλέψεων στη Συμφωνία Αποχώρησης. Συναφώς, αναδεικνύεται η αξία του προβλεπόμενου Partnership Council (Υπουργικό Επίπεδο), συνεπικουρούμενου από είκοσι Επιτροπές, για την επίβλεψη της εφαρμογής της Συμφωνίας, καθώς και η αντίστοιχη Εμπορική Επιτροπή (επίπεδο εμπειρογνωμόνων), συνεπικουρούμενη στο έργο της από Ειδικές Επιτροπές.

Τα κράτη-μέλη της ΕΕ δύνανται να συμμετάσχουν, ως μέλη της Αποστολής της ΕΕ κατά τις συναντήσεις οι οποίες πρόκειται να πραγματοποιηθούν. Ως προς τις θέσεις της ΕΕ, οι οποίες θα υιοθετούνται πριν τις συναντήσεις με το Ηνωμένο Βασίλειο, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή σημείωσε ότι θα απαιτείται Απόφαση Συμβουλίου που θα τις περιλαμβάνει, κατόπιν πρότασής της.

Η επιτυχία της συμφωνίας θα κριθεί στην πρώτη, έπειτα από τέσσερα έτη, αναθεώρηση για την αποτελεσματική της εφαρμογή.

Για πρώτη φορά προστίθεται σε συμφωνία της ΕΕ μέ τρίτη χώρα παράγραφος για την επιστροφή παράνομα αποκτηθείσης πολιτιστικής ιδιοκτησίας, στη χώρα καταγωγής της, κατόπιν ελληνικής πρότασης, στο βασικό κορμό της Συμφωνίας (Τίτλος ΙΙ, Εμπόριο Αγαθών, άρθρο 21).

Έτερη ελληνική πρόταση για συμπερίληψη ειδικής παραγράφου για τη διεθνή ναυτιλία έχει επίσης συμπεριληφθεί στο 6ο τμήμα υπηρεσιών και επενδύσεων (6ο μέρος, σελ.111).

Τρίτη ελληνική πρόταση για πρόβλεψη της ασφάλειας της υγείας, έχει συμπεριληφθεί στα κεφάλαια για την θεματική συνεργασία των δύο πλευρών.

Ως προς τις γεωγραφικές ενδείξεις, διασφαλίζεται η πλήρης προστασία των υφιστάμενων καταχωρίσεων (συνεχίζεται η προστασία που τους παρέχει η Συμφωνία Αποχώρησης). Αναμένεται πάντως να επακολουθήσουν διαβουλεύσεις μεταξύ των δύο πλευρών για τις μελλοντικές γεωγραφικές ενδείξεις.

Ως προς την αεροπορική συνδεσιμότητα διασφαλίστηκαν οι πρώτες τέσσερεις ελευθερίες της αεροπορίας και δυνατότητα σύναψης διμερών συμφωνιών των κρατών-μελών της ΕΕ με το Ηνωμένο Βασίλειο για την πέμπτη ελευθερία σε σχέση με δικαιώματα κίνησης για cargo (όχι όμως και για άλλα δικαιώματα κίνησης).

Ως προς τις χερσαίες μεταφορές, το τελικό κείμενο παρουσιάζει μεγαλύτερο βαθμό φιλοδοξίας από την αρχική πρόταση της ΕΕ, ιδίως στο θέμα του cabotage.

Επιπλέον, έχουν συμφωνηθεί μια χωριστή Συμφωνία για  την ειρηνική χρήση της Πυρηνικής Ενέργειας και μια συνδεδεμένη Συμφωνία για την Ασφάλεια των Πληροφοριών.

Η Ε.Ε. προετοιμάζεται